เยอรมันตะวันออก รัฐสวัสดิการเต็มรูปแบบที่เคยเกิดขึ้นจริง แต่กลับล่มสลายด้วยน้ำมือตนเอง

เยอรมันตะวันออกในฐานะรัฐคอมมิวนิสต์หนึ่งในยุโรป ที่ล่มสลายลงท่ามกลางการเสื่อมถอยของลัทธิคอมมิวนิสต์และอำนาจนำของสหภาพโซเวียตช่วงปลายสงครามเย็น ได้กลายเป็นหมุดหมายทางประวัติศาสตร์ชิ้นหนึ่งที่มีความสำคัญ โดยเฉพาะเหตุการณ์การล่มสลายของกำแพงเบอร์ลินในปี ค.ศ.1989  

สิ่งที่เยอรมันตะวันออกได้ทิ้งไว้เป็นมรดกแก่โลกใบนี้ คือ ความเป็นรัฐสวัสดิการเต็มรูปแบบ ที่ได้รับมาจากลัทธิคอมมิวนิสต์ที่นำโดยสหภาพโซเวียต แต่ได้พัฒนาความเป็นรัฐสวัสดิการจนมีสิทธิที่ก้าวหน้ายิ่งกว่าสหภาพโซเวียตเสียอีก ในเรื่องสวัสดิการสังคมและการยอมรับความหลากหลายทางวัฒนธรรม

รัฐสวัสดิการของเยอรมันตะวันออก เรียกได้ว่า “จัดหนัก” เพราะมีทั้งสิทธิในที่อยู่อาศัยฟรี การรักษาพยาบาลฟรี สิทธิ์ในการเข้าถึงการศึกษาโดยไม่เสียค่าใช้จ่าย สิทธิ์ในการเข้าถึงการมีงานทำในระดับที่แทบไม่มีคนว่างงาน รวมทั้งสิทธิ์ในการใช้บริการขนส่งมวลชนในราคามิตรภาพ เป็นรัฐสวัสดิการที่หลายคนใฝ่ฝัน และคงอยากเกิดขึ้นจริงในประเทศของตนเองโดยเร็ว

ที่สำคัญคือ เป็นสวัสดิการที่หากมองในมุมมองของโลกสมัยใหม่ปัจจุบัน จัดว่าเป็นสวัสดิการที่มีความจริงจังมาก เพราะไม่ต้องเสียค่าใช้จ่ายในเรื่องการศึกษา การรักษาพยาบาล การเข้าถึงบริการที่อยู่อาศัย มีงานทำทันทีตามที่รัฐจัดสรรให้ มีการอุดหนุนสินค้าต่าง ๆ ให้มีราคาถูก รวมทั้งลดทอนความเหลื่อมล้ำทางสังคมให้หายไปแทบทั้งหมดตามอุดมการณ์สูงสุดของลัทธิคอมมิวนิสต์

แต่รัฐสวัสดิการแบบเยอรมันตะวันออกมีราคาที่ต้องจ่าย และจ่ายในรูปแบบของภาระทางการเงินที่เกิดขึ้นมหาศาล รวมทั้งการสร้างสภาวะการขาดแรงจูงใจในทางเศรษฐกิจ และแรงจูงใจในการทำให้ผู้คนมีความคิดสร้างสรรค์ด้วยเหตุที่แทบทุกกิจการเป็นของรัฐและรายได้ก็ถูกจัดสรรโดยรัฐเช่นกัน แต่เยอรมันตะวันออกก็ยังคงอยู่รอดได้ด้วยความช่วยเหลือทางการเมืองและการเงินจากสหภาพโซเวียต

อันที่จริงแล้วการสนับสนุนจากสหภาพโซเวียต ถือว่าเป็นปัจจัยหลักที่ทำให้ประเทศในกลุ่มคอมมิวนิสต์สามารถรักษาสภาวะทางเศรษฐกิจ และดำเนินนโยบายรัฐสวัสดิการเต็มรูปแบบได้อย่างสมบูรณ์ โดยการสนับสนุนจะมีทั้งด้านเงินทุน เทคโนโลยี บุคลากร รวมทั้งการเปิดตลาดให้มีการนำเข้า-ส่งออก ระหว่างกลุ่มโลกคอมมิวนิสต์ด้วยกันเอง เพื่อแลกเปลี่ยนสินค้าและบริการโดยมีสหภาพโซเวียตเป็นผู้นำ

และการสนับสนุนสำคัญที่ทำให้กลุ่มประเทศคอมมิวนิสต์ยังคงอยู่รอดได้ คือ การสนับสนุนด้านพลังงานและเงินทุนอุดหนุนโดยตรง ซึ่งเป็นการอุดช่องโหว่ของระบบเศรษฐกิจแบบวางแผนจากศูนย์กลางที่ มักประสบปัญหาการขาดดุลทางเศรษฐกิจอย่างรุนแรง และเสริมสร้างความเชื่อมั่นในอุดมการณ์การเมืองของตน

เนื่องจากสหภาพโซเวียตมีรายได้หลักจากพลังงาน จำพวกน้ำมันปิโตรเลียมและก๊าซธรรมชาติ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในช่วงเวลาที่ราคาพลังงานพุ่งสูงขึ้นอย่างรวดเร็ว สหภาพโซเวียตมองว่าเยอรมันตะวันออกเป็นยุทธศาสตร์สำคัญ ในการเป็นตัวอย่างของประเทศคอมมิวนิสต์เรื่องการพัฒนาตามแบบของลัทธิคอมมิวนิสต์ จึงได้ให้การสนับสนุนโดยตรงไปยังเยอรมันตะวันออกเป็นจำนวนมาก

ตรงนี้จึงกลายเป็นการแข่งขันระหว่างเยอรมันตะวันตก ที่เริ่มกลายเป็นต้นแบบการพัฒนาของแนวคิดทุนนิยมและประชาธิปไตยจากสหรัฐอเมริกา กับเยอรมันตะวันออกที่เป็นต้นแบบการพัฒนาของแนวคิดวางแผนจากศูนย์กลางและคอมมิวนิสต์จากสหภาพโซเวียต ซึ่งได้ดำรงอยู่เช่นนี้เป็นเวลาหลายสิบปีในช่วงเวลาของสงครามเย็น

จุดเปลี่ยนของเรื่องนี้ คือ เศรษฐกิจของสหภาพโซเวียตเกิดการชะงักงันอย่างรุนแรงในยุค 1980 จากกรณีที่ราคาพลังงานโลกตกต่ำลงอย่างรวดเร็ว ภาระค่าใช้จ่ายของภาครัฐที่อยู่ในระดับมหาศาล รวมทั้งการต้องรักษาบทบาทการสนับสนุนประเทศบริวารของตน ซึ่งกลายเป็นการแบกรับภาระทางการเงินโดยตรง รวมทั้งการผงาดทางเศรษฐกิจของเยอรมันตะวันตก ที่มีขีดความสามารถในการแข่งขันทางเศรษฐกิจมากกว่าเยอรมันตะวันออก

ยังไม่รวมถึงการปรับตัวทางเศรษฐกิจครั้งใหญ่ของสหรัฐอเมริกา ที่นำแนวคิดเสรีนิยมใหม่มาใช้ในการเพิ่มขีดความสามารถในการแข่งขันทางเศรษฐกิจ ซึ่งสวนทางกับกลุ่มประเทศลัทธิคอมมิวนิสต์ที่กำลังประสบปัญหาทางเศรษฐกิจรุนแรง และกำลังขยายตัวเป็นวิกฤตการเมืองภายในประเทศในไม่ช้า

ทั้งหมดนี้นำไปสู่เหตุการณ์สำคัญ ที่ทำให้เยอรมันตะวันออกเข้าสู่วิกฤตครั้งใหญ่ คือ การถูกสหภาพโซเวียตยุติการให้ความช่วยเหลือ และการปรับนโยบายต่างประเทศของสหภาพโซเวียตภายใต้ผู้นำใหม่ ที่ให้ความสำคัญกับการปฏิรูปประเทศอย่างจริงจัง จากเดิมที่สนับสนุนเยอรมันตะวันออกในฐานะรัฐบริหาร เปลี่ยนเป็นการสนับสนุนเยอรมันที่เป็นหนึ่งเดียวซึ่งหมายถึงการรวมแผ่นดินเยอรมันให้เป็นหนึ่งเดียวอีกครั้ง

ที่เกิดขึ้นเช่นนี้ส่วนหนึ่งเพราะ เยอรมันตะวันตกได้เสนอให้ความช่วยเหลือทางการเงิน ทั้งในรูปแบบของเงินให้เปล่าและเงินกู้ต่อสหภาพโซเวียต เพื่อแลกกับการเปลี่ยนจุดยืนทางการเมืองในเรื่องเยอรมัน สหภาพโซเวียตซึ่งตกอยู่ในภาวะที่กำลังประสบวิกฤตทางการเงินอย่างรุนแรง การได้รับความช่วยเหลือนี้ถือได้ว่าสำคัญมาก

หลังการเพิกถอนความช่วยเหลือต่อเยอรมันตะวันออก ทุกอย่างก็ไม่เหมือนเดิมอีกต่อไป การรักษามาตรฐานรัฐสวัสดิการของประเทศเริ่มสั่นคลอน เกิดการประท้วงเรียกร้องสิทธิส่วนบุคคลในหลายพื้นที่ รวมถึงการบุกเข้าไปในสำนักงานตำรวจลับของเยอรมันตะวันออก ที่เคยมีภาพลักษณ์โหดร้ายในเรื่องการปราบปรามศัตรูทางการเมือง และผู้ที่เห็นต่างจากแนวคิดคอมมิวนิสต์ในประเทศเยอรมันตะวันออก

จากนั้น เหตุการณ์ที่ทั่วโลกต้องจดจำไปตลอดกาล คือ การทลายกำแพงเบอร์ลินในปี ค.ศ.1989 ได้กลายเป็นสัญลักษณ์สำคัญว่า การรวมชาติเยอรมันจะเกิดขึ้นในอนาคต โดยเยอรมันตะวันตกจะเป็นผู้นำเยอรมันตะวันออกเข้ามาเป็นส่วนหนึ่งของประเทศ พร้อมกับแผนฟื้นฟูเศรษฐกิจเยอรมันตะวันออกเดิม ด้วยพลังทางเศรษฐกิจที่มีอยู่มหาศาลของเยอรมันตะวันตกเดิมและจุดมุ่งหมายในการรวมชาติเป็นหนึ่งเดียวอีกครั้ง

สุดท้าย รัฐสวัสดิการที่เข้มแข็งและสามารถดำรงอยู่ได้อย่างยั่งยืนนั้น จำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องมีศักยภาพทางเศรษฐกิจในการสนับสนุนรัฐสวัสดิการเป็นของตนเอง ไม่ใช่เอาเงินในอนาคตมาใช้ ไม่ใช่การยืมจมูกคนอื่นมาใช้ในนามของความช่วยเหลือ เพราะรัฐสวัสดิการที่จะประสบความสำเร็จและเข้มแข็งในระยะยาวได้ ย่อมเป็นรัฐที่มีศักยภาพทางเศรษฐกิจของตนเองในระดับสูง การทำอะไรเกินตัวและไม่คิดถึงผลระยะยาวนั้น “ก็เห็น ๆ กันอยู่ ว่าอย่างไรก็ พัง”

โดย ชย

#TheStructureColumnist

#รัฐสวัสดิการ #เยอรมันตะวันออก #สหภาพโซเวียต