เชื่อหรือไม่ว่า ? การเรียนออนไลน์คือ “อิสรภาพ” ทางการศึกษา

การเรียนออนไลน์ในช่วงของการระบาดของโควิด-19 ในประเทศไทย ในมุมหนึ่ง คือ การเรียนรู้ที่มีข้อจำกัดเป็นจำนวนมากทั้งในเรื่องของอุปกรณ์สื่อสารที่รองรับรวมทั้งระบบอินเทอร์เน็ตความเร็วสูง สถานที่ในการเรียนรู้ รวมทั้งสภาพความพร้อมอื่น ๆ ในการเรียนข้างต้น อาทิ ค่าใช้จ่ายในการใช้งานอินเทอร์เน็ตและอุปกรณ์สื่อสาร สภาพร่างกาย จิตใจ การทำความเข้าใจกับการเรียนรู้รูปแบบใหม่ ฯลฯ ซึ่งเป็นข้อจำกัดที่เป็นความท้าทายสำคัญที่จะต้องมีการแก้ไขอย่างจริงจังเพื่อทำให้การเรียนออนไลน์เป็นมิตรกับทุกคนเท่าที่จะเป็นไปได้ แต่ในมุมหนึ่งของการเรียนแบบออนไลน์ คือ อิสรภาพทางการศึกษา ทำไมจึงเป็นเช่นนั้น ?

ประการแรก การเรียนแบบออนไลน์ คือ การทลายข้อจำกัดของระบบการศึกษาแบบดั้งเดิม ซึ่งระบบแบบดั้งเดิมที่เรียนในห้องเรียน มีข้อจำกัดเป็นจำนวนมากเช่นเดียวกับการศึกษาในระบบออนไลน์ เช่น เด็กที่มีลักษณะบุคลิกที่ค่อนข้างเก็บตัว ที่ย่อมมีอุปสรรคในการเรียนรู้แบบระบบดั้งเดิมมากกว่าเด็กที่มีลักษณะบุคลิกที่เข้าสังคมได้ดีและชอบสังสรรค์กับกลุ่มเพื่อนในสถานศึกษา แต่การเรียนแบบออนไลน์เป็นการให้โอกาสเด็กที่ไม่ได้มีปฏิสัมพันธ์ทางสังคมมากนักให้มีโอกาสการเรียนที่เสมอภาคและยุติธรรมกับเด็กที่ชอบมีปฏิสัมพันธ์ทางสังคมอย่างต่อเนื่อง และเป็นการลดความเหลื่อมล้ำทางการศึกษาเชิงคุณภาพที่เป็นการให้โอกาสทางการศึกษาในรูปแบบทางเลือกที่ไม่มีความจำเป็นเผชิญกับกลุ่มบุคคลเป็นจำนวนมากนัก ซึ่งในขณะเดียวกันก็ต้องมีการสนับสนุนด้านเครื่องมือและสัญญาณอินเทอร์เน็ตแก่ผู้ที่ไม่สามารถเข้าถึงการเรียนรู้แบบออนไลน์ได้เพื่อเป็นการลดความเหลื่อมล้ำทางการศึกษาเชิงปริมาณในอีกทางหนึ่ง

ประการต่อไป การเรียนแบบออนไลน์ คือ การปลดล็อคการผูกขาดชุดความรู้โดยผู้สอน ซึ่งตัวผู้สอนในระบบการศึกษาแบบดั้งเดิมจะมีอำนาจในการกำกับความรู้และถ่ายทอดความรู้สู่ผู้เรียนอย่างเด็ดขาด หรือสามารถกล่าวได้ง่าย ๆ ว่า เป็นเผด็จการในทางการศึกษาที่มีสิทธิขาดในองค์ความรู้เด็ก แต่ในระบบแบบออนไลน์ อำนาจในการถ่ายทอดความรู้และการรับรู้ ได้ถูกกระจายทั้งตัวผู้เรียนที่มีสิทธิ์ในการเข้าถึงความรู้แหล่งอื่น ๆ ผ่านระบบอินเทอร์เน็ต เพื่อเป็นทางเลือกในการศึกษาเพิ่มเติมที่ไม่ใช่แหล่งข้อมูลจากผู้สอนเพียงอย่างเดียว และทำให้แนวโน้มความสุดโต่งทางความคิดของผู้เรียนลดลงอย่างเห็นได้ชัด เมื่อมีการศึกษาค้นคว้าจากหลายแหล่งข้อมูลที่มีมุมมองที่แตกต่างกัน ทั้งนี้รวมทั้งกลุ่มผู้ปกครองที่สามารถสังเกตการณ์การเรียนของบุตรหลานได้อย่างใกล้ชิด ขณะที่มีการศึกษาผ่านระบบออนไลน์ซึ่งเป็นปรากฎการณ์ทางสังคมที่ไม่เคยเกิดขึ้นมาก่อนในประวัติศาสตร์ ที่ผู้ปกครองจะสามารถมาฟังการเรียนแบบสด ๆ พร้อมลูกหลาน ที่ไม่ใช่การศึกษาพิเศษข้างนอกแต่เป็นการศึกษาในระบบปกติที่เป็นการศึกษาผ่านระบบออนไลน์ ซึ่งหากเป็นในระบบการศึกษาแบบดั้งเดิม ผู้ปกครองของเด็กในสถานศึกษาส่วนใหญ่ของประเทศจะไม่สามารถเข้าถึงและรับรู้ถึงการเรียนรู้ของเด็กได้เลย และจะไม่ได้รับรู้ถึงพฤติกรรมการสอนของผู้สอนด้วย ดังนั้น ในระบบออนไลน์จึงมีความโปร่งใสในการสอนและผู้ปกครองสามารถให้คำแนะนำและช่วยเหลือบุตรหลานในด้านการเรียนได้อย่างใกล้ชิดยิ่งขึ้น

ประการสุดท้าย การเรียนแบบออนไลน์ คือ กุญแจสู่การเรียนรู้ในอนาคต ซึ่งแม้ว่าหลังจากช่วงการระบาดของโควิด-19 จะกลายเป็นโรคประจำถิ่นในอนาคตข้างหน้า ระบบการศึกษาแบบออนไลน์จะกลายเป็นทางเลือกหนึ่งของการเรียนรู้ในระบบการศึกษาคู่ขนานกับระบบการศึกษาดั้งเดิม ที่กลายเป็นระบบแบบผสม หรือ ระบบไฮบริค และอาจจะมีแนวโน้มเป็นเช่นนั้นอีกพอสมควร ซึ่งระบบดังกล่าวก็เริ่มเป็นที่รับรู้ของสังคมไปพอสมควร และอาจกลายเป็นอุดมคติของระบบการศึกษาในอนาคต ที่เป็นจุดกึ่งกลางของผู้ที่ต้องการการเรียนแบบดั้งเดิมในห้องเรียน และผู้ที่ต้องการการเรียนแบบออนไลน์ ตามความต้องการศึกษาของผู้เรียนที่แตกต่างกันตามบุคลิก ความสามารถและความถนัดของตน ดังนั้น การวางรากฐานระบบการเรียนแบบผสมที่เข้มแข็งจะเป็นการสร้างประโยชน์ส่วนรวมแก่สังคมโลกมนุษย์ทั้งในปัจจุบันและอนาคตได้เป็นอย่างยิ่ง

ทั้งหมดนี้ จึงเป็นคำถามที่สำคัญว่า เราควรจะให้ความสำคัญกับเด็กที่มีความต้องการเรียนรู้ในระบบการศึกษาแบบดั้งเดิมเพื่อการมีปฏิสัมพันธ์ทางสังคมที่พวกเขาคุ้นชิน หรือเราควรจะให้ความสำคัญกับเด็กที่มีความต้องการเรียนรู้ในระบบการศึกษาแบบออนไลน์เพื่อเติมเต็มโอกาสใหม่ ๆ เข้ามาในดวงใจพวกเขาที่บอบช้ำจากระบบการศึกษาดั้งเดิม ที่ไม่ใยดีพวกเขาเลย หรือ เราควรจะให้ความสำคัญกับเด็กทั้ง 2 กลุ่ม โดยการทำให้ระบบการเรียนแบบผสมเข้มแข็งและเป็นทางเลือกให้พวกเขาได้เลือกเอง เป็นโอกาสที่พวกเขาจะได้เรียนรู้ เลือกเส้นทางการเรียนรู้ของพวกเขาด้วยตนเอง และเป็นพลังขับเคลื่อนสังคมประชาชาติในอนาคต ก็คงเป็นคำถามที่พวกเราในฐานะพลเมืองของประเทศจะหาคำตอบดังกล่าวให้ลูกหลานและอนาคตของชาติกันต่อไป