จีบูตี ฐานทัพนอกอาณาเขตเพียงหนึ่งเดียว ของกองกำลังป้องกันตนเองญี่ปุ่น

เมื่อนึกถึงญี่ปุ่นในปัจจุบัน นอกเหนือจากกระแสวัฒนธรรมร่วมสมัยและนวัตกรรมเทคโนโลยีที่เคยแพร่หลายไปทั่วโลกนั้น สิ่งหนึ่งที่มักถูกกล่าวถึงเสมอ คือ การเป็นประเทศที่ไม่มีกองกำลังทหารที่มีสถานะเป็นกองทัพเต็มตัวเหมือนกับประเทศต่าง ๆ โดยส่วนใหญ่ แต่กลับมีสถานะเป็นเพียงกองกำลังป้องกันตนเองซึ่งมีบทบาท หน้าที่และขนาดขององค์กรที่ดูเหมือนจะน้อยกว่ากองทัพโดยปกติที่มีกันโดยทั่วกันแทบทั่วโลก

แต่กลับเป็นสิ่งที่แปลกใจ เมื่อมีการจัดตั้งฐานทัพนอกอาณาเขตในจีบูตีในช่วงหลายปีที่ผ่านมา ซึ่งบทบาทของกองกำลังป้องกันตนเองของญี่ปุ่นโดยทั่วไปก็คือ การรักษาอธิปไตยโดยมีวัตถุประสงค์การป้องกันประเทศแบบเชิงตั้งรับเต็มตัวเท่านั้น ซึ่งตามรัฐธรรมนูญฉบับปัจจุบันที่ได้มีการจัดทำตั้งแต่ช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 สิ้นสุดลง ก็ได้มีการระบุในความหมายที่ว่า ญี่ปุ่นจะไม่สามารถเข้าไปยุ่งเกี่ยวหรือแทรกแซงความขัดแย้งระหว่างประเทศใด ๆ ในทุกรูปแบบด้วยวิธีทางการทหารได้เลย

อย่างไรก็ตาม กองกำลังป้องกันตนเองของญี่ปุ่นเองก็เริ่มมีบทบาทในต่างประเทศมากขึ้น โดยเริ่มแรกจากการทำหน้าที่ด้านการช่วยเหลือมนุษยธรรมในต่างประเทศซึ่งแม้ว่า ญี่ปุ่นจะไม่สามารถเข้าไปยุ่งเกี่ยวในเรื่องการต่างประเทศด้วยวิธีทางการทหารตามรัฐธรรมนูญ แต่ก็ใช้ช่องทางที่ว่า เป็นการช่วยเหลือมนุษยธรรมในพื้นที่ต่างประเทศผ่านภารกิจรักษาสันติภาพจำพวกการฟื้นฟูบูรณะพื้นที่ ซึ่งจะไม่เกี่ยวข้องกับการเข้าไปมีบทบาทในการเผชิญหน้าและขัดแย้งโดยตรงในพื้นที่ต่างประเทศแต่อย่างใด

นอกจากนี้ กองกำลังป้องกันตนเองของญี่ปุ่นในช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 21 เป็นต้นไป ได้ค่อย ๆ ขยายตัวเรื่อย ๆ โดยเฉพาะการขยายกองกำลังทางทะเลและอากาศ จนมีอำนาจทางการทหารติดอันดับโลกในช่วงปัจจุบัน ทั้งที่มีสถานะเป็นเพียงกองกำลังป้องกันตนเองเท่านั้น แต่กลับมีอำนาจทางการทหารที่มากกว่ากองทัพปกติของหลายประเทศบนโลกเสียอีก

อีกประเด็นที่สำคัญคือ การเพิ่มบทบาทของกองกำลังป้องกันตนเองญี่ปุ่นในฐานะผู้คุ้มครองผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจระหว่างประเทศซึ่งก็ถือได้ว่าเป็นการป้องกันประเทศในเชิงตั้งรับเช่นเดียวกัน เพราะเป็นการคุ้มครองผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจของญี่ปุ่นให้อยู่รอดปลอดภัย โดยเฉพาะบริเวณที่มีความเสี่ยงสูงกว่าปกติซึ่งอาจเป็นภัยคุกคามต่อญี่ปุ่นในทางเศรษฐกิจได้

ด้วยเหตุผลดังกล่าว จึงทำให้มีการจัดตั้งฐานทัพนอกอาณาเขตญี่ปุ่นในประเทศจีบูตี ซึ่งมีวัตถุประสงค์สำคัญเพื่อคุ้มครองผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจของญี่ปุ่นในต่างประเทศและใช้เป็นพื้นที่ในการปฏิบัติภารกิจมนุษยธรรมในพื้นที่ต่าง ๆ นอกแผ่นดินหลักญี่ปุ่นของกองกำลังป้องกันตนเอง ซึ่งฐานทัพนอกอาณาเขตญี่ปุ่นในจีบูตีจัดได้ว่า เป็นเพียงฐานทัพนอกประเทศเพียงหนึ่งเดียวของกองกำลังป้องกันตนเองญี่ปุ่น

และเหตุที่จีบูตีกลายเป็นพื้นที่ในการจัดตั้งฐานทัพนอกอาณาเขตเพียงหนึ่งเดียวของญี่ปุ่น ก็มีหลายสาเหตุคือ จีบูตีเป็นประเทศที่มีนโยบายชัดเจนในการให้เช่าพื้นที่ขนาดใหญ่แก่ต่างประเทศเพื่อใช้เป็นฐานทัพนอกอาณาเขตเพื่อนำรายได้เข้าประเทศซึ่งมีหลากหลายประเทศที่ได้เข้ามาในจีบูตีเพื่อจัดตั้งฐานทัพนอกอาณาเขต

ในทางกลับกัน ที่มาของการเข้ามาตั้งฐานทัพนอกอาณาเขตในจีบูตีจากประเทศชั้นนำต่าง ๆ ก็เนื่องด้วยบริบททางภูมิรัฐศาสตร์ของจีบูตีที่เหมาะสมต่อการตั้งฐานทัพนอกอาณาเขต กล่าวคือ จีบูตีตั้งอยู่ในทวีปแอฟริกาซีกตะวันออกและอยู่ติดทะเลแดงซึ่งเป็นจุดยุทธศาสตร์สำคัญในลำดับต้น ๆ ของโลก ในทางเศรษฐกิจและความมั่นคงของประเทศมหาอำนาจ 

ที่เป็นเช่นนั้นก็เพราะว่า ในบริเวณที่จีบูตีอยู่คือบริเวณช่องแคบทะเลแดงที่มีความแคบพอสมควร และอยู่ในช่วงเส้นทางการค้าระหว่างมหาสมุทรอินเดียและทะเลเมดิเตอร์เรเนียนผ่านคลองสุเอซ ซึ่งเรือขนส่งสินค้าจากทวีปเอเชีย แอฟริกาและยุโรป จะต้องผ่านเส้นทางดังกล่าวในฐานะเส้นทางการเดินเรือที่มีระยะทางสั้นที่สุดและมีต้นทุนถูกที่สุด 

ไม่เพียงแค่นั้น บริเวณทะเลที่ติดกับทะเลแดงก็คือ ทะเลอีเดน ซึ่งอยู่ใกล้กับประเทศโซมาเลีย และเป็นพื้นที่เสี่ยงสูงในทางการค้าและการเดินเรือพื้นที่แถบนั้นเนื่องจากมีโจรสลัดอยู่เป็นจำนวนมากในพื้นที่ดังกล่าว และสามารถทำลายเส้นทางการเดินเรือได้อย่างรุนแรง หากไม่มีการป้องกันจากการถูกโจมตีของกลุ่มโจรสลัดที่มีอย่างชุกชุมในบริเวณดังกล่าว

จึงนำไปสู่การตั้งฐานทัพนอกอาณาเขตของหลากหลายประเทศทั่วโลกเพื่อวัตถุประสงค์ในการป้องปรามปัญหาโจรสลัดในพื้นที่ทะเลและป้องกันผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจและการค้าของประเทศไม่ให้ถูกบ่อนทำลายโดยกลุ่มโจรสลัดและภาวะความเปราะบางทางภูมิรัฐศาสตร์ในพื้นที่แถบตะวันออกกลางบางส่วนที่สามารถปะทุรุนแรงได้ทุกเมื่อ ซึ่งตัวอย่างประเทศที่ได้มีการจัดตั้งฐานทัพนอกอาณาเขตในจีบูตี นอกเหนือจากญี่ปุ่นนั้น ก็จะมีสหรัฐอเมริกา จีน ซาอุดีอาระเบีย และประเทศแถบยุโรปตะวันตกโดยส่วนใหญ่

โดยญี่ปุ่นก็ได้ใช้เหตุผลในการป้องกันผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจของญี่ปุ่นจากภารกิจการคุ้มครองเรือขนส่งสินค้าญี่ปุ่น ภารกิจป้องปรามโจรสลัดที่มีแนวโน้มจะโจมตีเรือขนส่งสินค้าเพื่อก่อความไม่สงบและเรียกค่าไถ่เป็นจำนวนมาก และภารกิจช่วยเหลือมนุษย์ธรรมจากภัยธรรมชาติหรือภัยสงครามต่าง ๆ ในฐานะเจ้าหน้าที่รักษาสันติภาพโดยจะไม่เข้าไปปะทะหรือเผชิญหน้ากับความขัดแย้งทางการทหารโดยตรง

ทว่าในช่วงไม่กี่ปีมานี้ ญี่ปุ่นเองก็ได้มีการขยายขีดความสามารถและศักยภาพของฐานทัพนอกอาณาเขตในจีบูตีให้มีขีดความสามารถมากขึ้นโดยเฉพาะอย่างยิ่งการขยายพื้นที่ฐานทัพนอกอาณาเขตให้มีขนาดใหญ่ขึ้นเพื่อสนองวัตถุประสงค์ที่กว้างขึ้น คือ การเข้าไปมีส่วนร่วมในการพัฒนาประเทศต่าง ๆ ในทวีปแอฟริกา ผ่านการลงทุน ให้กู้ยืม และให้เปล่า รวมทั้งการเข้าไปมีอิทธิผลทางการเมืองและเศรษฐกิจในทวีปแอฟริกา จนถูกส่วนหนึ่งกังขาว่า เป็นการตอบโต้ต่ออิทธิพลของจีนที่กำลังแผ่อิทธิพลในแอฟริกาอย่างรุนแรงในช่วงที่ผ่านมา 

สุดท้ายนี้ แม้ว่าญี่ปุ่นจะมีสถานะเป็นเพียงกองกำลังป้องกันตนเองซึ่งควรจะมีศักยภาพที่ด้อยกว่ากองทัพโดยปกติทั้งในเชิงปริมาณและคุณภาพ รวมทั้งได้ถูกรัฐธรรมนูญควบคุมอย่างเข้มงวดในเรื่องบทบาทของกองกำลังป้องกันตนเองที่สามารถทำได้เพียงตั้งรับภัยคุกคามจากนอกประเทศได้เท่านั้น แต่จากทั้งศักยภาพทางการทหารที่ติดอันดับโลก การมีฐานทัพนอกอาณาเขตซึ่งมีเพียงไม่กี่ประเทศที่สามารถทำได้ และท่าทีของญี่ปุ่นในการรักษาผลประโยชน์ญี่ปุ่นนอกประเทศผ่านนโยบายต่าง ๆ  ก็เป็นการแสดงออกถึงการดำเนินนโยบายต่างประเทศที่ดูเหมือนจะตั้งรับแต่กลับมีความพร้อมในระดับหนึ่งที่จะดำเนินนโยบายเชิงรุกได้ทุกเมื่อ

โดย ชย