ถอดความหมาย “Woke Performative Bullsh*t” ที่ ‘แสนปิติ’ ลูกชายชัชชาติ ผู้ว่า กทม. กล่าวถึง ก่อนที่จะลบออก หลังถูกด้อมส้มทัวร์ลง

หลังเหตุการณ์การประชุมรัฐสภาเพื่อเลือกนายกรัฐมนตรีคนที่ 30 ของประเทศไทย ในวันพฤหัสบดีที่ 13 กรกฎาคมที่ผ่านมา ซึ่งนายพิธา ลิ้มเจริญรัตน์ แห่งพรรคก้าวไกล ไม่สามารถรวบรวมเสียงในสภาได้ครบ 376 จึงยังไม่ได้เป็นนายกฯ ก็ได้มีกระแสการวิพากษ์วิจารณ์ออกมาในทุก ๆ ด้าน ไม่ว่าจะเป็นฝ่ายที่เรียกตัวเองว่าเป็น “ฝ่ายประชาธิปไตย” ที่วิพากษ์การอภิปรายและการโหวตของฝ่ายตรงข้าม หรือ ส.ว. ที่ถือเป็น “ตำบลกระสุนตก” ที่ถูกโจมตีอย่างดุเดือดโดยเฉพาะในโลกออนไลน์ รวมทั้งฝ่ายที่ถูกเรียกว่าเป็น “ฝ่ายอนุรักษนิยม” ก็มีการออกมาวิพากษ์ความล้มเหลวในการจัดตั้งรัฐบาลครั้งนี้ด้วย

ท่ามกลางการเสียงวิพากษ์วิจารณ์และวิวาทะที่เกิดขึ้นมากมาย หนึ่งในมุมมองที่น่าสนใจเป็นพิเศษก็คือเสียงของ “ฝ่ายผู้ชนะ” นั่นก็คือสองพรรคใหญ่ที่ได้รับคะแนนเสียงและมีที่นั่งส.ส.มากที่สุด ที่มีการพูดคุย ถกเถียง และต่อรองกันเอง ทั้งหน้าไมค์และหลังไมค์  รวมถึงกลุ่มผู้สนับสนุนหรือ “แฟนด้อม” (fandom) ของทั้งสองพรรคที่มีเคลื่อนไหวมากมายในโลกโซเชียล 

โดยหนึ่งในเสียงนั่นก็เปล่งขึ้นในวันที่ 17 กรกฎาคมที่ผ่านมา ผ่านการเคลื่อนไหวในอินสตาแกรม โดยบุตรชายของบุรุษสำคัญที่ถูกขนานนามจากผู้ชื่นชอบว่า “แข็งแกร่งที่สุดในปฐพี” นั่นก็คือนายแสนปิติ สิทธิพันธุ์ หรือ “แสนดี” ลูกชายคนเดียวของผู้ว่าราชการกรุงเทพมหานครคนที่ 17 นายชัชชาติ สิทธิพันธุ์ ซึ่งเรียกได้ว่าออกมาวิพากษ์วิจารณ์พรรคก้าวไกลอย่างถึงพริกถึงขิง จนเกิดปรากฏการณ์ “ทัวร์ลง” ถึงขนาดต้องลบโพสต์นั้นทิ้งไปและออกมากล่าวขอโทษภายในไม่เวลาไม่ถึง 24 ชั่วโมงให้หลัง [1][2][3]

คำวิพากษ์หนึ่งที่เรียกได้ว่ารุนแรงที่สุดก็คือประโยคที่ว่า “เพื่อไทยคือพรรคการเมืองของประชาชน ก้าวไกลคือพรรคการเมืองของลัทธิตาสว่างและวัฒนธรรมทัวร์ลง” (Pheu Thai is the party of the people. Move Forward is the party of wokeism and cancel culture) 

และอีกข้อความที่ว่า “คุณไม่มีนโยบายทางเศรษฐกิจที่เป็นไปได้ การผูกขาดและกลุ่มทุนใหญ่ไม่อยากให้คุณอยู่ในอำนาจ ส่วนเกษตรกรต้องการนโยบายที่ให้เงินพวกเขา ไม่ใช่แนวคิดเรื่องเพศหรือการแสดงออกไร้สาระแบบลัทธิตาสว่าง” (You don’t have any feasible economic policies. Monopolies and big corporations don’t want you in power. Farmers want policies that cash them checks, not gender ideology or woke performative bullshit) [1]

ทันทีที่ความเห็นของลูกชายท่านผู้ว่าฯ กทม. ได้กระจายสู่โลกโซเชียล ก็ได้เกิดกระแสวิพากษ์วิจารณ์ตีกลับที่ค่อนข้างรุนแรง โดยเฉพาะในทวิตเตอร์ ซึ่งมีการตั้งแฮชแทค #แสนดี และ #แสนปิติ ซึ่งมีจำนวนการกล่าวถึงขึ้นไปเป็นจำนวนมากกว่าห้าแสนครั้งแล้ว ซึ่งส่วนมากล้วนแล้วแต่วิพากษ์ไปในทางลบทั้งสิ้น [3]

อย่างไรก็ตามในบทความนี้ไม่ได้จะกล่าวถึงเรื่องราวดราม่าในโลกออนไลน์เหล่านั้นว่าฝ่ายไหนถูก ฝ่ายไหนผิด ฝ่ายไหนมี-ไม่มีเหตุมีผล แต่จะมาอธิบายคีย์เวิร์ค หรือ ศัพท์สำคัญ ที่คุณแสนดีได้กล่าวถึง นั่นก็คือคำว่า “wokeism” และวลีที่ว่า “woke performative bullshit” ว่าหมายถึงอะไร

อย่างแรกคงต้องกล่าวถึงการแปลเสียก่อน แน่นอนคำว่า woke นั้นคือคำศัพท์ภาษาอังกฤษในรูปอดีต (past tense) ในความหมายเดียวกับคำว่า wake (present tense) และ woken (past participle) ซึ่งแปลว่า “การตื่น” เพราะฉะนั้นในภาษาไทยหลายครั้งจึงมีการแปลคำ ๆ นี้ว่า “การตื่นรู้” ในขณะเดียวกัน เมื่อแปลข้อความจากภาษาอังกฤษที่นำมาใช้ในบทความนี้ ผู้เขียนต้องการจะสื่อถึงน้ำหนักของคำ ๆ นี้ ที่มีมิติและนัยยะความหมายที่เกี่ยวพันกับการห้ำหั่นและถกเถียงทางการเมืองในบริบทของสังคมไทย คำว่า woke จึงถูกแปลอีกอย่างหนึ่งว่า “การตาสว่าง” นั่นเอง

ที่แปลเช่นนั้นก็เพราะหนึ่งในที่มาของคำ ๆ นี้นั้นมีความคล้ายคลึงกับคำว่า “ตาสว่าง” ในบริบทไทย คือในตะวันตก โดยเฉพาะในอเมริกานั้นคำว่า woke ถูกใช้ในหมู่นักคิด นักเขียน นักวิเคราะห์ และนักวิชาการผิวสีและผู้ที่มีเชื้อสายของคนท้องถิ่น ในการสื่อถึงการ “ตื่นรู้” หรือ “ตาสว่าง” ถึงการกดขี่ กดทับ และความอยุติธรรมต่าง ๆ ที่พวกเขาได้รับและประสบมา ซึ่งเกิดมาจากผู้คนและโครงสร้างทางสังคมและวัฒนธรรม และทำให้เกิดศัพท์อีกคำหนึ่งที่ถูกประดิษฐ์ขึ้นนั่นคือคำว่า Social Justice Warrior หรือ SJW นั้นก็คือผู้ที่ “ตื่นรู้” หรือ “ตาสว่าง” และลุกขึ้นมาเคลื่อนไหวเพื่อเป้าหมายเหล่านี้ พวกเขาจึงเป็น “นักรบเพื่อความยุติธรรมในสังคม”

ซึ่งความพยายามในการเปลี่ยนแปลงสังคมให้เกิดความยุติธรรมตามกรอบแนวคิดนี้ ก็นำไปสู่การแก้ไขปัญหาหลายอย่าง เกิดการเรียกร้องสิทธิ์ให้กับคนผิวสี เพื่อความเท่าเทียมและไม่มีอคติในกระบวนการยุติธรรม อย่างการเคลื่อนไหวที่ชื่อ Black Lives Matter (BLM) เป็นต้น หรือการรณรงค์ต่อต้านการเหยียดเพศ และสร้างความตระหนักถึงเรื่องความหลากหลายของเพศสภาพ (LGBTQ+ movement) หรืออย่างในหมู่ธุรกิจเอกชน ก็มีกรอบความคิดที่เรียกว่า DEI หรือ Diversity, Equity, and Inclusion (หลากหลาย, เท่าเทียม, และ ครอบคลุม) [4]

ซึ่งสิ่งเหล่านี้ก็ถือเป็นพัฒนาการที่ดี และสร้างความเข้าใจกันอันดีและช่วยพัฒนาให้กลุ่มคนบางกลุ่มในสังคมมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นได้ อย่างไรก็ตาม ด้านมืดของการเคลื่อนไหวแบบ woke นั้นก็มีขึ้น เริ่มจากการเชิดชูแนวคิดต่าง ๆ เหล่านี้จนเกินพอดี ว่าเป็นแนวคิดที่ถูกต้องเสมอ และผู้ใดที่เห็นต่างนั้นถือเป็นผู้กดขี่หรือผู้ไร้ความยุติธรรมในหัวใจ นำไปสู่การต่อต้านและโจมตีความคิดที่เห็นต่างจากแนวคิดเหล่านั้นซึ่งบางครั้งก็ขัดกับหลักการของตนเองเสียเอง [5]

อีกหนึ่งด้านมืดก็คือ “การแสดงออกว่าตัวเองตาสว่าง/ตื่นรู้” ซึ่งนี่คือความหมายของวลี woke performative bullshit ของนายแสนปิติ 

ในบทความ “Performing Wokeness: Signaling you’ve got the “social justice know-how” for the sake of your own self-image” ที่ตีพิมพ์เมื่อปีค.ศ. 2018 ในหนังสือพิมพ์ The Harvard Crimson หนังสือพิมพ์ประจำมหาวิทยาลัยฮาร์วาร์ด และเป็นหนังสือพิมพ์ระดับมหาวิทยาลัยที่เก่าแก่ที่สุดของสหรัฐอเมริกา มีการกล่าวถึง “การแสดงออกว่าตัวเองตาสว่าง/ตื่นรู้” (ในที่นี้ใช้คำว่า performative wokeness) ว่าคือ

“การพิมพ์คอมเมนต์ยืดยาวที่เต็มไปด้วยคำพูดเท่ ๆ (buzzwords) จำนวนมาก — เช่นคำว่า ภาวะซ้อนทับ (intersectionality), ชายขอบ (marginalized), วาทกรรม (discourse), อัตวิสัย (subjectivity) หรือคำที่ลงท้ายด้วย -ism ทั้งหลาย — โดยไม่สนใจว่าคนอื่น ๆ จะเข้าใจคุณหรือไม่…ทั้งหมดนี้ไม่ได้เป็นการวิพากษ์วิจารณ์คำและแนวคิดการต่อสู้เพื่อความยุติธรรมของสังคม (social justice) ที่กล่าวมาเหล่านี้…กลับกัน แนวคิดที่สำคัญเหล่านี้กลับกลายเป็นเครื่องมือในการเสริมภาพลักษณ์ให้กับตัวเราเอง และสร้างการยอมรับของพวกเรากันเองให้มากขึ้น” [6]

ซึ่งตรงนี้เองที่อาจจะกล่าวได้ว่าเป็นสิ่งที่ไป “แทงใจดำ” ของมวลชนและเครือข่ายกลุ่มบุคคลต่าง ๆ ที่สนับสนุนพรรคก้าวไกล และแม้ว่าแสนปิติ สิทธิพันธุ์จะได้ลบข้อความเหล่านั้นออก และออกมาขอโทษต่อพวกเขาแล้ว มันก็ปฏิเสธไม่ได้ว่าความเห็นและข้อวิพากษ์ของแสนปิตินั้นก็มีน้ำหนักอยู่และสะท้อนความคิดของคนจำนวนมาก โดยเฉพาะกลุ่มผู้สนับสนุนพรรคผู้ชนะอีกพรรคนั่นคือพรรคเพื่อไทย

เพราะเราก็ปฏิเสธไม่ได้ว่าพรรคก้าวไกล และรวมทั้งกลุ่มเครือข่ายนักวิชาการ สื่อ และอินฟลูเอนเซอร์ที่มีความสัมพันธ์กับพรรคนั้น เป็นผู้บ่มเพาะการเคลื่อนไหวรวมถึงพฤติกรรมและทัศนคติของประชาชนจำนวนหนึ่งในสังคมที่เรียกได้ว่าอยู่ในกลุ่มลัทธิตาสว่าง หรือ wokeism ซึ่งไม่เพียงแต่พฤติกรรมแบบตาสว่างเช่นนี้จะเป็นเพียงแค่ “การแสดง” เท่านั้น แต่การส่งเสริมการเคลื่อนไหวในลักษณะนี้นั้นไม่ได้นำไปสู่การเปลี่ยนแปลงที่มีผลกระทบที่เป็นประโยชน์ใด ๆ กับผู้คน สังคม และประเทศชาติเลย เพียงแต่จะเกิดสิ่งที่เรียกว่า clicktivism หรือ slacktivism นั่นก็คือ “มายาคติที่ทำให้รู้สึกดีต่อการกด “ไลค์”…ว่าเท่ากับการทำกิจกรรมการเมืองที่ส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลง” [7] 

อาจกล่าวได้ว่านี่คือแก่นหลักหรือใจความสำคัญอย่างหนึ่งในคำวิพากษ์ของแสนปิติ ต่อผู้นำ (leadership) ของพรรคก้าวไกลและขบวนการการประท้วงต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นก่อนหน้านี้ สิ่งที่แสนปิติพุ่งเป้าให้เห็นนั่นก็คือ การเปรียบเทียบระหว่างความพยายามในการขับเคลื่อนทางการเมืองไปสู่สิ่งที่จับต้องได้ โดยเฉพาะในประเด็นด้านเศรษฐกิจ กับการเคลื่อนไหวทางการเมืองเพื่อแนวคิด (ideology) หรือเป็นเพียงการแสดง (performance) ที่ไม่ได้นำไปสู่อะไร

ในอีกมุมหนึ่งคำพูดของลูกชายท่านชัชชาติ อาจจะนำไปสู่ “การตื่นรู้” หรือ “การตาสว่าง” (woke) ที่แท้จริง ที่จะให้เห็นว่าระหว่าง “คนทำ” กับ “คนพูด” ระหว่าง “ตัวจริง” และ “ตัวแสดง” นั้นแตกต่างกันเท่าใด และถึงเวลาแล้วหรือยังที่ “คนทำตัวจริง” จะได้รับโอกาสมาเป็นผู้จัดตั้งรัฐบาล

บทความโดย นู ฉันทัช พานิชชานนท์