โปแลนด์ ชาติเกิดใหม่หลังสงครามเย็น ที่เลือกใช้ยาแรงรื้อโครงสร้างเศรษฐกิจ แบบสังคมนิยมเป็นทุนนิยม จนประสบความสำเร็จ

เมื่อนึกถึงประเทศเศรษฐกิจชั้นนำของยุโรป หลายคนมักจะนึกถึงประเทศในแถบยุโรปตะวันตกที่มีพลังทางเศรษฐกิจในระดับสูงอย่างต่อเนื่องหลายประเทศ แต่ก็มีดาวรุ่งทางเศรษฐกิจในยุโรปเช่นกันที่เริ่มมีบทบาทในการเป็นขุมพลังทางเศรษฐกิจของยุโรป 

หนึ่งในนั้น คือ โปแลนด์ อดีตชาติคอมมิวนิสต์ที่พลิกผันใช้ระบบทุนนิยมในการดำเนินนโยบายทางเศรษฐกิจและใช้บทเรียนราคาแพงที่ชาติต้องประสบก่อนหน้า เมื่อครั้งยังใช้ระบบเศรษฐกิจแบบสังคมนิยม เพื่อไม่ให้ซ้ำรอยอีก

ซึ่งครั้งหนึ่งช่วงสงครามเย็น โปแลนด์ในฐานะรัฐบริวารของสหภาพโซเวียตได้ใช้นโยบายทางเศรษฐกิจตามรอยสหภาพโซเวียต คือ ระบบเศรษฐกิจแบบสังคมนิยมหรือการวางแผนจากศูนย์กลาง อันทำให้สามารถสร้างสวัสดิการแบบเข้มข้นแก่คนในประเทศได้ดี รวมทั้งมีการอุดหนุนแทบทุกอย่างจากภาครัฐ ตามประสาของระบบเศรษฐกิจของชาติคอมมิวนิสต์เข้มข้นโดยส่วนใหญ่ 

ทว่า กลับมีผลข้างเคียงร้ายแรงคือ การลดทอนแรงจูงใจทางเศรษฐกิจและการขาดแคลนจำนวนมาก โดยเฉพาะสินค้าพื้นฐาน ที่บ่อยครั้งก็ต้องมีการปันส่วนสิทธิ์ในการซื้อสินค้าพื้นฐาน เมื่อผลผลิตของสินค้าพื้นฐานลดลงจากประสิทธิผลการผลิตที่ชะงักงันอยู่เรื่อย ๆ

เมื่อเศรษฐกิจของประเทศโปแลนด์ชะงักงันควบคู่กับการกดขี่ทางการเมืองจากรัฐบาลโปแลนด์ที่มีสถานะเป็นหุ่นเชิดทางการเมืองของประเทศสหภาพโซเวียต จึงเป็นการสร้างความไม่พอใจให้ประชาชนเป็นจำนวนมาก 

แม้ว่าโปแลนด์จะเป็นประเทศที่ไม่ได้ใช้แนวคิดคอมมิวนิสต์แบบเข้มข้นมากนักเมื่อเทียบกับประเทศรัฐบริหารโดยส่วนใหญ่ก็ตาม ซึ่งในทศวรรษ 80 เป็นต้นมา ขบวนการประชาชนขนาดใหญ่ในประเทศจะเริ่มค่อย ๆ ก่อตัวและเคลื่อนไหวอย่างจริงจัง 

ในจังหวะเดียวกับการเข้ามาของแนวคิดทางเศรษฐกิจอย่างเสรีนิยมใหม่จากประเทศทุนนิยมเสรีส่วนใหญ่และการเสื่อมถอยของอิทธิพลลัทธิคอมมิวนิสต์ภายใต้สหภาพโซเวียตจนมีการปฏิรูประบบเศรษฐกิจและการเมืองเพื่อเอาตัวรอดในช่วงขณะนั้นก็ตาม

และเมื่อโปแลนด์ได้กลายเป็นชาติเอกราชโดยสมบูรณ์ หลังช่วงสงครามเย็นสิ้นสุดลง ก็ได้มีการปรับนโยบายสำคัญแทบทุกอย่าง เช่น การเปลี่ยนระบอบการปกครองเป็นระบบประชาธิปไตยตามแบบประเทศทุนนิยมเสรีโดยส่วนใหญ่ การสร้างกลไกการชาติสมัยใหม่ภายหลังการเป็นเอกราชอย่างสมบูรณ์ 

อาทิ การเสริมสร้างวัฒนธรรมและภาษาของชาติ การฟื้นฟูประเพณีวัฒนธรรมและศาสนาที่เคยถูกด้อยค่าโดยแนวคิดคอมมิวนิสต์ก่อนหน้า การสร้างหลักประกันการอยู่รอดในประเทศผ่านการเสริมสร้างกำลังป้องกันประเทศ 

รวมทั้งการพลิกนโยบายเศรษฐกิจจากแบบสังคมนิยมเดิมเป็นทุนนิยมที่มีส่วนผสมของลัทธิเสรีนิยมใหม่ทางเศรษฐกิจเข้ามาเป็นส่วนใหญ่ และการพลิกอย่างรวดเร็ว ทันตาเห็น จะถูกเรียกในภายหลังว่า การรักษาแบบรวดเร็ว หรือ shock therapy ที่มีจุดประสงค์เพื่อสร้างระบบเศรษฐกิจที่มีประสิทธิภาพ

หากจะลงลึกถึงความหมายโดยเนื้อในของ การรักษาแบบรวดเร็ว หรือ shock therapy นั้น ก็จะมีความหมายในลักษณะของการจัดการปัญหาอย่างรวดเร็วเพื่อยุติปัญหาที่เกิดขึ้นอยู่ในขณะนั้นพร้อมกับการยอมรับผลข้างเคียงที่จะเกิดขึ้นจากการรักษาควบคู่กับการประคับประคองผลข้างเคียงดังกล่าว เพื่อให้การรักษาดังกล่าวเสร็จสมบูรณ์และสามารถยุติปัญหาได้อย่างเด็ดขาด

ผลที่ตามมา คือ ภาครัฐยุติการอุดหนุนและสนับสนุนแทบทุกอย่างในประเทศที่แต่เดิมนั้น รัฐจะสนับสนุนทุกอย่างในรูปแบบของรัฐสวัสดิการเข้มข้น การเปิดกว้างทางเศรษฐกิจให้กิจกรรมทางเศรษฐกิจสามารถเกิดขึ้นได้อย่างอิสระ การเคร่งครัดในการใช้จ่ายภาครัฐ และการให้ความสำคัญกับเสถียรภาพทางเศรษฐกิจเป็นอย่างมาก 

โดยเฉพาะอย่างยิ่งนโยบายการไม่พิมพ์เงินเพิ่มเข้าไปในระบบเศรษฐกิจซึ่งมักเป็นนโยบายที่รัฐบาลคอมมิวนิสต์โปแลนด์มักกระทำเป็นประจำ เพื่อป้องกันภาวะเงินเฟ้อรุนแรงและภาวะขาดแคลนสินค้าพื้นฐานที่เคยเกิดขึ้นจากการวางแผนการผลิตที่ผิดพลาดและการขาดแรงจูงใจทางเศรษฐกิจขนานใหญ่ ซึ่งได้เป็นข้อพิสูจน์สำคัญถึงความสำเร็จของระบบเศรษฐกิจโปแลนด์เมื่อเข้าสู่ยุค 2000

กล่าวคือ ในช่วงแรกของการปรับเปลี่ยนโครงสร้างเศรษฐกิจแบบฉับพลันนั้น ได้มีผลข้างเคียงทางเศรษฐกิจมหาศาลเกิดขึ้นในประเทศ ทั้งระดับการว่างงานที่สูงขึ้นจากตำแหน่งงานที่หายไปจำนวนมาก การปรับราคาสินค้าเพิ่มขึ้นครั้งใหญ่จากการยกเลิกนโยบายอุดหนุนสินค้า ฯลฯ

แต่ด้วยเหตุจำเป็นที่ต้องการสร้างระบบเศรษฐกิจที่มีประสิทธิภาพ ไม่เป็นภาระทางการเงินในอนาคตและเป็นเสาหลักสำคัญในการค้ำจุนระบอบการปกครองประชาธิปไตยที่เพิ่งเกิดใหม่ จึงทำให้การปรับเปลี่ยนโครงสร้างเศรษฐกิจนั้น ไม่ใช่เพียงการปรับโครงสร้างเศรษฐกิจเท่านั้นแต่คือหลักประกันของการพึ่งพาตนเองและการเป็นเอกราชทางการเมืองอย่างสมบูรณ์

จึงทำให้การเปลี่ยนผ่านโครงสร้างการเมืองจากคอมมิวนิสต์เป็นประชาธิปไตย และจากสังคมนิยมแบบวางแผนจากศูนย์กลางเป็นทุนนิยมแบบเสรีนิยมใหม่ สามารถเกิดขึ้นได้อย่างรวดเร็ว และได้ส่งผลดีอย่างเห็นได้ชัดเมื่อเข้าสู่ยุค 2000 ในรูปแบบของอัตราการเติบโตทางเศรษฐกิจของประเทศที่เติบโตอย่างต่อเนื่องและมีเสถียรภาพ แม้ว่าตัวเลขการเติบโตจะไม่ได้พุ่งสูงมากนัก 

กลับกลายเป็นว่า สามารถเติบโตได้อย่างมั่นคงแม้ว่าจะมีวิกฤตเศรษฐกิจเข้ามาก็ตาม นอกจากนี้เมื่อโปแลนด์ได้เข้ามาเป็นสมาชิกของสหภาพยุโรปในช่วงเวลาต่อมา ก็ยิ่งดึงดูดเม็ดเงินการลงทุนเข้ามาในประเทศมากขึ้นและทำให้โปแลนด์เข้าถึงตลาดขนาดใหญ่อย่างสหภาพยุโรปที่มีประชากรเป็นจำนวนมาก ซึ่งเป็นฐานสำคัญที่ทำให้โปแลนด์ได้ก้าวมาเป็นดาวรุ่งทางเศรษฐกิจตั้งแต่นั้นมา

ดังนั้น โปแลนด์ในช่วงเวลาปัจจุบันที่มีอัตราการว่างงานค่อนข้างน้อย มีการเติบโตทางเศรษฐกิจที่มั่นคงและมีเสถียรภาพ แม้ว่าจะไม่ได้ก้าวกระโดด และสามารถพึ่งพาตนเองได้ในหลายเรื่องโดยเฉพาะการป้องกันประเทศและการพึ่งพาตนเองในเรื่องสำคัญ ๆ 

ต่างก็ผลลัพธ์ที่เกิดขึ้นจากการปรับโครงสร้างเศรษฐกิจจากแบบสังคมนิยมเป็นทุนนิยมแบบเสรีนิยมใหม่ที่ผสมแนวคิดทางการเมืองแบบอนุรักษนิยมเข้าไปด้วยเพื่อทำให้โปแลนด์สามารถยืนหยัดด้วยตนเองทั้งในเรื่องการเมือง เศรษฐกิจและสังคม แม้ว่าจะต้องเผชิญผลข้างเคียงจากการปฏิรูปโครงสร้างการเมืองและเศรษฐกิจก็ตาม แต่ก็อย่างที่เห็น

“ราคาที่ต้องจ่ายในเรื่องนี้ ถือว่า คุ้มค่า อย่างชัดเจน เมื่อมองถึงอนาคตข้างหน้า”

โดย ชย