เข้าใจที่มาและรากฐานการท่องเที่ยวของไทย บทบาท ความสำคัญ และความอ่อนไหวทางเศรษฐกิจ ที่พร้อมจะฉุดกระชากเศรษฐกิจของไทย

เมื่อนึกถึงแหล่งรายได้หลักของประเทศไทย หลาย ๆ คนก็จะนึกถึง ภาคการเกษตรกรรม ที่มีแรงงานอยู่ในระบบการเกษตรเป็นจำนวนมากและเป็นภาพจำอย่าง “ในน้ำมีปลา ในนามีข้าว” ซึ่งแสดงถึงความอุดมสมบูรณ์ทางธรรมชาติได้อย่างเป็นอย่างดี

ทว่าแหล่งรายได้หลักของประเทศกลับมาจาก 2 ภาคเศรษฐกิจสำคัญ คือภาคอุตสาหกรรมและภาคการบริการ ซึ่งสะท้อนได้ถึงรายได้หลักที่มีที่มาส่วนใหญ่จาก อุตสาหกรรมเพื่อการส่งออกและบริการท่องเที่ยว โดยเพียง 2 ส่วนนี้ก็มีส่วนสำคัญในระบบเศรษฐกิจไทยปัจจุบันนี้ โดยเฉพาะสัดส่วนการจ้างงานในระบบแรงงานแบบเต็มเวลา ควบคู่กับการจ้างงานในภาคการเกษตรกรรมที่มักจะมีภาระงานในกรอบเวลาฤดูกาลเป็นโดยส่วนใหญ่

โดยภาคการท่องเที่ยวได้ค่อย ๆ ก่อร่างสร้างตัวจากการพัฒนาประเทศครั้งใหญ่ตามแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติฉบับที่ 1 ในเรื่องการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานทั่วประเทศ รวมทั้งแผนดึงดูดการลงทุนจากต่างประเทศซึ่งสหรัฐอเมริกาคือประเทศหลักที่เข้ามาลงทุนอย่างจริงจังท่ามกลางช่วงสงครามเย็น ซึ่งเมื่อเกิดความตึงเครียดในเวียดนามสูงขึ้นก็ทำให้สหรัฐอเมริกามีการตั้งฐานทัพและนำทหารเกณฑ์เข้ามาในประเทศจำนวนมากเพื่อใช้ในการทำภารกิจต่อต้านภัยคุกคามของลัทธิคอมมิวนิสต์

ตรงนี้คือ ก้าวแรกของภาคการท่องเที่ยวที่เติบโตอย่างรวดเร็วในจังหวะแรก และเริ่มมีการวางโครงสร้างพื้นฐานเกี่ยวกับภาคการท่องเที่ยวโดยตรงทั้งในกรุงเทพมหานครและจังหวัดหัวเมืองสำคัญที่เป็นฐานทัพของสหรัฐอเมริกา และหลังจากนี้ กระแสการท่องเที่ยวของไทยจะค่อย ๆ ยกระดับสูงขึ้นเรื่อย ๆ แม้ว่าจะประสบปัญหากับความขัดแย้งทางการเมืองในช่วงเวลาต่อมาก็ตาม

และในที่สุดภาคการท่องเที่ยวก็ได้มีส่วนสำคัญในระบบเศรษฐกิจของไทยอย่างเต็มตัว จากช่วงหลังวิกฤตเศรษฐกิจ พ.ศ.2540 เนื่องด้วยว่า ค่าเงินบาทเดิมได้อ่อนค่าลงมากและทำให้ผู้ที่มีสกุลเงินต่างประเทศจะมีมูลค่าสูงขึ้นเมื่อมีการแลกเปลี่ยนเป็นค่าเงินบาท ประกอบกับแหล่งรายได้หลักอื่น ๆ ก็สะดุดไปค่อนข้างมาก โดยเฉพาะอย่างยิ่งภาคการเงินที่ต้องนิยามเลยว่า แทบจะพังทลายไปทั้งระบบ จากวิกฤตเศรษฐกิจเลยทีเดียว

แม้ว่าเศรษฐกิจภาคส่วนต่าง ๆ จะเริ่มต้นฟื้นตัวกลับมาจนเป็นปกติ แต่ที่กลับมาเข้มแข็งยิ่งกว่าก่อน พ.ศ.2540 ก็หนีไม่พ้นอุตสาหกรรมเพื่อการส่งออกที่ยังมีตลาดโลกรองรับการส่งออกและภาคการท่องเที่ยวที่ได้กลายเป็นตัวชูโรงหลักเมื่อนึกถึงประเทศไทย โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อมีการโฆษณาประชาสัมพันธ์การท่องเที่ยวในช่วงขณะนั้นจนทำให้มีนักท่องเที่ยวเข้ามาในประเทศเป็นจำนวนมาก

ซึ่งเหตุผลสำคัญที่ภาคการท่องเที่ยวได้กลายเป็นแหล่งรายได้สำคัญก็เนื่องด้วยพื้นฐานทางธรรมชาติและวัฒนธรรมของประเทศที่เอื้ออำนวยให้ต่างประเทศเข้ามาท่องเที่ยวประกอบกับโครงสร้างพื้นฐานและความเจริญทางเศรษฐกิจที่สั่งสมมาอย่างยาวนานจนทำให้การเดินทางเข้ามาท่องเที่ยวในช่วงระยะหลัง ๆ มานี้ ไม่ได้ยากลำบากเหมือนช่วงเมื่อก่อน ทั้งด้วยข้อจำกัดด้านเงินทุนและเทคโนโลยีที่มีอยู่

สิ่งสำคัญอีกประการหนึ่ง คือ ภาคการท่องเที่ยวไม่ได้จำกัดว่าจะต้องมีทักษะในระดับสูงแต่เพียงเท่านั้น หากไม่ได้มีทักษะ ภาคการท่องเที่ยวก็ยังมีที่ทางให้ในสายงานอาชีพต่าง ๆ ซึ่งแตกต่างจากภาคอุตสาหกรรมชั้นกลางและชั้นสูงในปัจจุบันที่จะต้องมีทักษะแรงงานในระดับหนึ่ง จึงจะสามารถทำงานและได้รับผลตอบแทนได้ อีกทั้งภาคการท่องเที่ยวของประเทศมีขนาดใหญ่และสามารถสร้างตำแหน่งงานเป็นจำนวนมหาศาลให้กับประชาชนคนไทยทั้งแรงงานผู้มีทักษะและแรงงานไร้ทักษะแบบเท่าเทียม

ภาคการท่องเที่ยวจึงเป็นสิ่งที่สำคัญในระบบเศรษฐกิจไทยทั้งแบบทางการและไม่ทางการ เพราะเป็นเพียงไม่กี่ส่วนที่เม็ดเงินมหึมาได้ไหลเข้ากลุ่มฐานรากของสังคมโดยตรงและมีสัดส่วนที่มากกว่าภาคการเกษตรกรรมเป็นจำนวนมาก และเหตุการณ์อ่อนไหวเพียงไม่กี่อย่างก็เพียงพอที่จะสามารถเขย่าความเจริญรุ่งเรืองทางเศรษฐกิจให้สูญสลายไปได้อย่างรวดเร็ว

เพราะอย่าลืมว่า แม้ว่าภาคการท่องเที่ยวจะมีสถานะเสมือนทรัพยากรธรรมชาติที่สามารถตักตวงได้โดยไม่ต้องมีทักษะอะไรมากนัก แต่หากไม่ได้มีการบำรุงรักษาแหล่งท่องเที่ยวให้อยู่ในสภาพที่สมบูรณ์เหมาะสมก็จะทำให้มูลค่าแหล่งท่องเที่ยวลดน้อยลง ซึ่งจะทำให้รายได้ของประเทศลดลง และยังไม่นับเหตุการณ์อ่อนไหวต่าง ๆ จำพวก การฉวยโอกาสหาประโยชน์จากนักท่องเที่ยว และเหตุอื่น ๆ ซึ่งจะทำให้นักท่องเที่ยวสูญเสียความไว้เนื้อเชื่อใจและไม่กลับมาเที่ยวอีก แล้วในปัจจุบันที่มีสื่อสังคมออนไลน์ก็ยิ่งเป็นกระบอกเสียงดัง ๆ ที่หากมีเหตุอ่อนไหวต่าง ๆ ก็จะนำไปสู่การสูญเสียความเชื่อมั่นในการท่องเที่ยวในภายหลังอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ 

ยิ่งถ้าเกิดเหตุการณ์ใหญ่โตระดับโลกซึ่งเป็นปัจจัยภายนอกที่ควบคุมไม่ได้ ก็ยิ่งหนักไปใหญ่และสามารถส่งผลให้ภาคการท่องเที่ยวชะลอตัวได้ เพราะจุดด้อยสำคัญของภาคการท่องเที่ยวคือ มีความอ่อนไหวกับบริบทเหตุการณ์ภายนอกสูง ซึ่งการแพร่ระบาดของไวรัสโควิด-19 ที่กินเวลาไปหลายปี ได้ตอบย้ำถึงการทำลายล้างทั้งสุขภาพและเศรษฐกิจที่รุนแรง โดยเฉพาะในประเทศที่พึ่งพาภาคการท่องเที่ยวในอัตราสูงก็จะได้รับผลกระทบที่รุนแรงไปด้วย

อย่างกรณีของประเทศไทยที่ต้องมีการปิดประเทศไปช่วงระยะหนึ่ง เพื่อควบคุมการระบาด ก็ทำให้ภาคการท่องเที่ยวที่เป็นแหล่งรายได้หลักแทบจะหยุดนิ่ง และส่งผลกระทบต่อผู้คนเป็นจำนวนมหาศาล แม้ว่าจะมีเงินสนับสนุนจากภาครัฐส่งตรงถึงประชาชนเพื่อใช้จ่ายพื้นฐานในช่วงวิกฤตการระบาดก็ตาม แต่ก็ไม่สามารถเทียบได้กับความสูญเสียทางเศรษฐกิจที่ต้องแบกรับ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในกลุ่มฐานรากของสังคมไทยที่สามารถเรียกได้ว่า กระทบตรง ๆ แรง ๆ และสร้างภาระหนี้สินเป็นจำนวนมากที่ยังคงต้องแบกรับมาถึงปัจจุบัน

สรุป คือ อุตสาหกรรมการท่องเที่ยวที่มีพื้นฐานจากแหล่งธรรมชาติและแหล่งวัฒนธรรมภายใต้การส่งเสริมโดยโครงสร้างพื้นฐานและปัจจัยทางเศรษฐกิจที่เอื้ออำนวยได้ทำให้ภาคการท่องเที่ยวกลายเป็นแหล่งรายได้สำคัญของประเทศและแพร่ขยายทั้งในกลุ่มแรงงานมีทักษะขนานไปกับกลุ่มแรงงานไร้ทักษะไปด้วยกัน

อย่างไรก็ตาม ภาคการท่องเที่ยวที่ดูเหมือนจะเป็นความหวังสำคัญที่ชูโรงภาคเศรษฐกิจไทยก็ไม่ได้เข้มแข็งจนยืนหยัดด้วยตนเองได้ทุกอย่างและหากมีเหตุอ่อนไหวต่าง ๆ หรือเหตุการณ์ใหญ่โตอะไรก็จะสามารถสั่นคลอนภาคเศรษฐกิจของประเทศให้ขัดข้องได้ ดังนั้น หากเศรษฐกิจไทยจะไปต่อได้นั้น นอกจากจะต้องพัฒนาภาคเศรษฐกิจใหม่ ๆ ให้เข้มแข็ง เพื่อเป็นพลังขับเคลื่อนเศรษฐกิจให้เติบโตอย่างมั่นคงแล้ว การรักษาความเชื่อมั่นและการพัฒนาแหล่งท่องเที่ยว ก็คือกุญแจสำคัญในการรักษาขุมทรัพย์นี้ให้สามารถดำรงอยู่ได้ต่อไป

โดย ชย