พฤติกรรมไม่รับฟังความเห็นต่างของผู้มีส่วนร่วมในระบบการศึกษา คือ ความดำมืดของระบบการศึกษา

ความดำมืดของระบบการศึกษาเป็นอะไรที่ย่อมไม่น่าชื่นใจมากนักโดยเฉพาะเมื่อคนในสังคมมักมองตัวระบบการศึกษาที่เต็มไปด้วยความดำมืดสารพัดอย่างทั้งจากตัวผู้เรียน ผู้สอน และการกำกับดูแลจากสถานศึกษา ที่มีช่องโหว่ต่าง ๆ ให้เกิดความดำมืดดังกล่าว แม้จะพยายามแก้ไขให้ดีขึ้นแล้วบ้างก็ตาม

ทว่าในบรรดาความดำมืดทั้งหมด ความดำมืดในทางการศึกษาที่น่ากลัวที่สุดคือ การไม่สื่อสารและเข้าใจกันระหว่างผู้เรียนและผู้สอนซึ่งในประเด็นการไม่รับฟังความเห็นต่างของครูและอาจารย์คือความดำมืดของระบบการศึกษาที่น่ากลัวที่สุดและเป็นจุดเริ่มต้นของความดำมืดอื่น ๆ ที่ตามมา

ทำไมจึงเป็นเช่นนั้น แทนที่จะเป็นความดำมืดอื่น ๆ ที่ควรดูจะน่ากลัวกว่า เพราะที่จริงแล้วการไม่รับฟังความเห็นต่างที่ว่า ไม่ได้หมายถึงการรับฟังผู้เรียนผู้สอนโดยตรงเพียงอย่างเดียว เพราะการรับฟังอย่างเดียวโดยที่ไม่ได้พิจารณาหรือปรับแก้ตามความเหมาะสมก็ไม่ต่างจากการไม่รับฟังมากเท่าไหร่นัก

แต่ก็คือการรักษาสมดุลของระบบการเรียนการสอนที่ควรจะเป็น คือ มีกระบวนการตรวจสอบและถ่วงดุลกันและกันเพื่อให้สมดุลของระบบการเรียนการสอนเดินหน้าไปได้ทุกฝ่าย แต่สมดุลดังกล่าวนั้นกลับสั่นคลอนจากพฤติกรรมไม่พึงประสงค์อันเกิดจากความไม่รับฟังความเห็นต่างและนำไปสู่การมองว่า ตนเองมีความสำคัญและสามารถควบคุมความเป็นไปของผู้อื่นได้ด้วยน้ำมือของตนเอง

ซึ่งเมื่อไม่รับฟังความเห็นต่างแล้ว และเริ่มสำคัญตนเองแล้วว่าสามารถทำอะไรตามใจตนเอง ทุกอย่างก็จะเลวร้ายลงโดยเฉพาะการใช้สถานภาพที่ได้รับการนับถือจากบุคคลภายนอกในการแสวงโอกาสเข้าตนเอง

ไม่ว่าจะเป็นคะแนนพิเศษที่ไม่ได้เกิดขึ้นจากความสามารถจริงเพื่อช่วยเหลือผู้เรียนที่มองว่าเป็น “ลูกรัก” และสามารถตอบสนองผลประโยชน์ของตนได้ในระยะยาว ซึ่งจะยิ่งแนบเนียนมากขึ้น หากไม่มีเกณฑ์การให้คะแนนที่ชัดเจน ทำให้การประเมินผลที่เกิดขึ้นไม่ใช่การประเมินผลที่มีประสิทธิภาพอย่างที่ควรจะเป็น

หรือการใช้อคติทางการเมืองในการเรียนการสอนหรือแม้แต่ในการสอบที่การตอบไม่ตรงใจครูอาจารย์ย่อมหมายถึงคะแนนที่จะถูกหักไปเพราะไม่ตรงกับตัวชี้วัดที่ครูอาจารย์ได้ตั้งไว้ โดยเฉพาะในการวัดผลที่ใช้วิธีการเขียนตอบประโยคยาวที่เป็นการแสดงประสิทธิผลของการเรียนรู้ที่ในบางกรณีมีการใช้มุมมองของผู้ตรวจในการตัดสินให้คะแนนจนเกิดการได้เปรียบเสียเปรียบตามมุมมองการตรวจของผู้ตรวจ

ยังไม่รวมถึงพฤติกรรมความย้อนแย้งที่เกิดขึ้นได้ยากในตัวมนุษย์ คือ การอ้างว่าตนเป็นคนศรัทธาในแนวคิดประชาธิปไตย บางคนถึงขั้นสมาทานแนวคิดแบบสุดโต่งและไม่ยอมรับความเห็นต่างอื่น ๆ โดยอ้างว่าเป็นแนวคิดแบบอำนาจนิยมบ้าง เป็นแนวคิดที่ไม่ทันสมัยบ้าง เป็นแนวคิดที่ดูด้อยกว่าตนบ้าง

แต่ในอีกทางหนึ่ง กลับใช้สถานะในความเป็นผู้สอนในการกดขี่ผู้เรียนเพื่อจุดประสงค์ต่าง ๆ นานา ทั้งที่ตนเองเป็นผู้ที่ยอมรับในคุณค่าประชาธิปไตย และหนักกว่านั้นคือ การใช้อุดมการณ์ประชาธิปไตยในรูปแบบที่ตนคิดในการกดหัวเด็กที่คิดไม่เหมือนกับตนเอง ซึ่งก็เป็นอำนาจนิยมในอีกรูปแบบหนึ่งอยู่ดี

เพราะเมื่อเชื่อมั่นในความคิดของตนว่า ดีบ้าง เป็นประชาธิปไตยบ้าง หรือทันสมัยบ้าง ผสมกับพฤติกรรมไม่รับฟังความเห็นต่างและการคิดว่าตนเป็นคนสำคัญที่จะควบคุมบังคับใครก็ได้ และสิ่งนี้สามารถเกิดขึ้นได้ทั้งตัวผู้เรียนและผู้สอนได้พร้อมกัน โดยเฉพาะผู้เรียนที่สามารถใช้สิทธิในฐานะนักเรียนและนักศึกษาในเรียกร้องสิทธิต่าง ๆ ซึ่งอาจเป็นการเบียดบังสิทธิชอบธรรมของผู้สอนได้ในเวลาเดียวกัน

ทั้งหมดนี้ จึงกลายเป็นอำนาจนิยมที่เคลือบนอกด้วยความสูงส่งของอุดมการณ์ แต่แท้จริงแล้วยังแฝงไปด้วยพิษของการกดขี่บุคคลที่มีสถานภาพสูงหรือด้อยกว่าตนในนามของความสูงส่งและอุดมการณ์ของตน และจะนำสังคมการศึกษาและสังคมภาพรวมไปสู่ความเลวร้ายและยากที่จะแก้ไขให้สังคมกลับมาปกติอีกครั้ง

ดังนั้น บางทีการทำให้ระบบการศึกษาเดินหน้าไปได้อย่างเข้มแข็ง การรับฟังความเห็นต่างและเรียนรู้ร่วมกันก็เป็นสิ่งที่พึงกระทำในระบบการศึกษา ไม่เพียงเฉพาะในระบบการศึกษาแต่หมายถึงองค์ประกอบทางสังคมภาพรวมที่ควรจะเป็นเช่นนั้นด้วยในฐานะรากฐานสำคัญของแนวคิดประชาธิปไตย

เพราะสิ่งที่ทำให้สังคมการศึกษาเจริญขึ้นมาได้ ไม่ใช่เพียงประชาธิปไตย หรือความรู้ที่มี หรือความทันสมัย ความเท่ หรือการสร้างความนิยมให้คนชมชอบ หรือการบังคับผู้คนกันและกันในสังคมการศึกษา

 “แต่ก็คือการรับรู้และเข้าใจซึ่งกันและกันในสังคม”