ความกตัญญู ภายใต้สภาพสังคมที่เปลี่ยนไป และบุคลากรที่ควรแก่คำว่า ‘บุพการี’

เป็นเหมือนดราม่าประจำเทศกาลไปแล้ว ไม่ว่าเมื่อถึงวันพ่อ หรือวันแม่ ก็จะมีดราม่าว่าด้วยเรื่องของความกตัญญู ตามมาด้วยเสมอ ๆ

ซึ่งดราม่านี้ มีที่มาจากชุดความคิด “พ่อแม่แค่สนุกกันจนมีลูกเกิดขึ้นมา จึงมีหน้าที่เลี้ยงดูลูก ไม่ใช่หนี้บุญคุณแต่อย่างใด และลูกก็ไม่จำเป็นที่จะต้องตอบแทนหนี้บุญคุณ” นั่นเอง

หรือแม้แต่ดราม่าแปลก ๆ ที่มีบางคนพยายามผูกโยงว่า ความกตัญญูเป็นโฆษณาชวนเชื่อของรัฐ เพื่อโยนภาระการเลี้ยงดูคนชราไปให้ประชาชน

หรือพูดง่าย ๆ ว่า ชุดความคิดของคนกลุ่มนี้คือ “การเลี้ยงดูพ่อแม่เป็นหน้าที่ของรัฐ ไม่ใช่ของประชาชน” ซึ่งเป็นชุดความคิดที่ต่อขยายออกมาจากชุดความคิด “ลูก ไม่ได้ติดหนี้บุญคุณพ่อแม่” นั่นเอง

—

อย่างไรก็ตาม เราหลีกหนีข้อเท็จจริงไม่ได้เช่นกันว่า สภาพสังคมในปัจจุบัน ปัญหาการใช้ความรุนแรงกับเด็กนั้น มีแนวโน้มที่สูงขึ้นเรื่อย ๆ จริง

จากรายงานของกองพัฒนานโยบายและนวัตกรรมทางสังคม, กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ (พ.ม.) เรื่อง “ข้อเสนอในการแก้ไขปัญหาความรุนแรงต่อเด็ก” ระบุว่า เด็กไทยบางส่วนขาดความรัก ความอบอุ่นในครอบครัว

รายงานฉบับนี้ยังอ้างถึง ข้อมูลจากสำนักงานสถิติแห่งชาติ ร่วมกับองค์การยูนิเซฟ (UNICEF) ประเทศไทย พบว่า เด็ก 4.2% ถูกทำร้ายร่างกายอย่างรุนแรง โดยผู้ปกครอง ซึ่งตัวเลขนี้ยังไม่รวมถึงการปฏิบัติที่ไม่เหมาะสมในรูปแบบอื่น ๆ เช่นการล่วงละเมิดทางเพศ การล่วงละเมิดทางจิตใจ การทอดทิ้งหรือการแสวงหาประโยชน์อื่น

นอกจากนี้ จากผลการสำรวจขององค์การยูนิเซฟ ร่วมกับสภาเด็กและเยาวชนแห่งประเทศไทย โดยมุ่งศึกษาผลกระทบของวิกฤตโควิด-19 ต่อเด็กและเยาวชนในประเทศไทย โดยมีการสอบถามผ่านแบบสอบถามออนไลน์ระหว่างวันที่ 27 มีนาคม ถึง 6 เมษายน จากเด็กและเยาวชน 6,771 คนทั่วประเทศ พบว่า

เด็กจำนวน 7% รู้สึกกังวลเกี่ยวกับปัญหาความรุนแรงในครอบครัว เช่น การทะเลาะกันของผู้ปกครองและการทำร้ายร่างกาย

และถึงแม้ในช่วงระหว่าง พ.ศ. 2559 – 2563 จำนวนเด็กที่ถูกกระทำความรุนแรงในครอบครัวทางร่างกาย และทางเพศจะลดลงมาบ้างแล้วก็จริง

แต่จำนวนเด็กที่ถูกทำร้ายจิตใจนั้น ไม่ได้เปลี่ยนไปเลย

นอกจากนี้ นี่คือสถิติจากจำนวนที่พบ แต่ตัวเลขจริงนั้น ไม่มีใครทราบเลย

ที่สำคัญ นี่คือแนวโน้มของปัญหาสังคมที่โลกของเรากำลังเผชิญ เป็นปัญหาหนึ่งที่องค์กรอนามัยโลกให้ความสำคัญ

—

สิ่งที่สะท้อนปัญหานี้ออกมา คือพฤติกรรมของพ่อแม่บางคน ก็ชวนให้สังคมกังขา ถึงความน่าเคารพยกย่องในฐานะพ่อแม่ผู้ให้กำเนิด

หลายครั้งที่มีข่าวเด็กถูกทำร้าย โดยคู่สมรสใหม่/คนรักใหม่ของผู้ให้กำเนิด ในขณะที่ผู้ให้กำเนิดกลับเพิกเฉย ไม่ให้การช่วยเหลือ ด้วยกลัวว่าจะถูกคนรักใหม่ของตนนั้นทิ้งไป

หรือในบางกรณี ผู้ที่ลงมือทำร้ายเด็ก กลับเป็นพ่อแม่ผู้ให้กำเนิดเสียเอง

—

ไม่นานมานี้ ได้มีเหตุการณ์ที่สังคมแสดงความรู้สึกสงสัยต่อพฤติกรรมของ “มารดาผู้ให้กำเนิด” ของดาราท่านหนึ่ง ซึ่งเสียชีวิตระหว่างการท่องเที่ยวทางน้ำ

ซึ่งมารดาท่านนี้ หย่าร้างกับคุณพ่อของดาราท่านนี้ไป ตั้งแต่เมื่อเธอยังเยาว์

เหตุเพราะคุณพ่อของเธอในเวลานั้นยากจน แต่คู่รักใหม่ร่ำรวยด้วยฐานะ และหน้าที่การงานมากกว่า

ที่สำคัญคือ ยามยากไม่เคยเหลียวแล แต่ยามที่มีชื่อเสียงถึงกลับมาเรียกร้องขอรับการสนับสนุนทางการเงิน และแสดงตนเป็นเจ้าของมรดกของผู้วายชนม์

พฤติกรรมเช่นนี้สมควรได้รับการเคารพยกย่องในฐานะผู้ให้กำเนิดด้วยหรือ ?

—

กรณีเช่นนี้ เคยเกิดขึ้นมาแล้วในเกาหลีใต้ เมื่อ “คูฮารา” อดีตสมาชิกวงเกิร์ลกรุ๊ป KARA เสียชีวิต ใน พ.ศ. 2562 แต่คุณแม่ผู้ให้กำเนิดคูฮารา ผู้ซึ่งหย่าร้างกับคุณพ่อของเธอ และทิ้งเธอไว้ไม่เคยหันกลับมาเหลียวแลนานเป็นสิบ ๆ ปี กลับยื่นร้องต่อศาล ขอรับมรดกของเธอเป็นจำนวนถึง 50%

เหตุผลเดียวคือเพราะเธอ คือ มารดาผู้ให้กำเนิดของคูฮารา

คู โฮอิน พี่ชายของคู ฮารา “ไม่เห็นด้วย” กับพฤติกรรมของมารดาผู้ให้กำเนิดอย่างรุนแรง ในเมื่อที่ผ่านมา ไม่เคยรับผิดชอบ ดูแลเลี้ยงดู

แล้วจะมาอ้างสิทธิในฐานะผู้ให้กำเนิดนั้น “มันไม่ยุติธรรม”

ภายใต้ความพยายามของคู โฮอิน บวกกับการสนับสนุนคล้อยตามของภาคประชาชนชาวเกาหลีใต้ สภานิติบัญญัติของเกาหลีใต้จึงผ่านร่างกฎหมาย “ปกป้องสิทธิ์และมรดกของลูกที่ถูกผู้ปกครองทอดทิ้งละเลย” หรือที่รู้จักกันในนาม “กฎหมายคูฮารา” นั่นเอง

ใจความสำคัญของกฎหมายฉบับนี้ ระบุว่า

“บุคคลที่บกพร่องในการทำหน้าที่เลี้ยงดูบุตร เช่น ทอดทิ้ง ละเลยบุตร หรือไม่มีความรับผิดชอบในการเป็นผู้ปกครองของบุตร หรือการก่ออาชญากรรม เช่น การไม่ดูแลบุตร หรือ ทารุณกรรมบุตร จะถูกตัดสิทธิจากการสืบมรดกของบุตรหากมีการพิสูจน์ได้ว่าการกระทำนั้นเป็นความจริง”

และทั้งหมดที่กล่าวมานี้เอง จึงทำให้คนส่วนหนึ่งเริ่มกังขาถึงความหมาย และความจำเป็นของคำว่า “กตัญญู” นั่นเอง

—

ย้อนหันกลับไปพิจารณาที่ หลักธรรม ว่าด้วย “ความกตัญญู” กันก่อนดีกว่า

ความหมายของคำ “บุพการี” และ “กตัญญูกตเวที” นั้น พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตฺโต) ได้อรรถาธิบายไว้ใน พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม ว่า

“1. บุพการี (ผู้ทำความดีหรือทำประโยชน์ให้แต่ต้นโดยไม่ต้องคอยคิดถึงผลตอบแทน)

2. กตัญญูกตเวที (ผู้รู้อุปการะที่เขาทำแล้วและตอบแทน, ผู้รู้จักคุณค่าแห่งการกระทำดีของผู้อื่น และแสดงออกเพื่อบูชาความดีนั้น)”

ดังนั้น จะเห็นได้ว่า

นิยามของคำ “บุพการี” แท้จริงแล้ว ไม่ได้จำกัดอยู่ที่พ่อแม่ หรือ ครูอาจารย์ หากแต่หมายถึงใครก็ได้ ที่ทำคุณงามความดีให้ก่อน โดยไม่หวังสิ่งตอบแทน

ดังนั้น ในความเป็นจริงแล้ว ลูก ก็เป็นบุพการีของพ่อแม่ได้ หากลูกได้กระทำคุณบางอย่างให้พ่อแม่ โดยไม่หวังสิ่งตอบแทน

หรือ เราอาจจะเป็นบุพการีของคนแปลกหน้าก็ได้ หากเราช่วยเขาโดยไม่หวังผลตอบแทนเช่นกัน

—

ด้วยเหตุนี้ หมายความว่า ความกตัญญู โดยเนื้อแท้ของมัน ไม่ได้เป็นการผูกมัด บีบบังคับให้ใครต้องยอมจำนนต่อใคร

แต่เป็นสภาวะโดยธรรมชาติ ของการทำความดี และการตอบแทนความดี ซึ่งเป็นจุดเริ่มต้น และเป็นตัวกลางในการสร้างและรักษาความสัมพันธ์ระหว่างบุคคลเข้าด้วยกัน

ผู้มีความเป็นบุพการี ย่อมเป็นที่รักใคร่ของผู้คน และได้รับการยกย่อง ยอมรับโดยดุษฎี

ผู้มีความกตัญญูกตเวทิตา ย่อมเป็นที่รักใคร่ของผู้คน ได้รับความรักความเมตตา และมีผู้อุปการะเป็นปกตินั่นเอง

หากพ่อแม่ ประพฤติตนเป็นบุพการี ย่อมเป็นที่รักและเคารพจากลูกหลาน

หากลูกหลาน ประพฤติตนเป็นผู้มีความกตัญญู ย่อมเป็นที่รักของพ่อแม่

เป็นความสัมพันธ์ในลักษณะ ต่างฝ่ายต่างตอบแทน ซึ่งจะก่อเกิดเป็นสายสัมพันธ์ที่รักใคร่กลมเกลียว เป็นครอบครัวที่รักใคร่และอบอุ่น แข็งแรง

หากใครสักคนหนึ่ง ประพฤติตนเป็นบุพการี เสียสละ ทุ่มเทเพื่อสังคม และประเทศชาติ โดยไม่หวังผลตอบแทน

บุคคลผู้นั้น ย่อมเป็นที่รัก เคารพ ยกย่องจากประชาชนทั้งประเทศด้วยเช่นกัน

—

ด้วยเหตุนี้เอง ความหมายที่แท้จริงของความกตัญญู จึงยังคงความเป็น “อกาลิโก” หรือ “ไม่จำกัดด้วยกาลเวลา” หากแต่ยังใช้ได้ในทุกโอกาสอย่างที่มันควรจะเป็น

เหลือเพียงแค่คนในสังคม หันหน้ากลับมามอง กลับมาทำความเข้าใจ และใส่ใจซึ่งกันและกัน

เป็นบุพการี ให้กันและกัน เพื่อความสามัคคี กลมเกลียว และความแข็งแกร่งของสถาบันชาติไทยของเรานั่นเอง

—

สำหรับความพยายามในส่วนของภาครัฐ ในการแก้ไขปัญหาครอบครัวของคนไทยนั้น

ในรายงานของกองพัฒนานโยบายและนวัตกรรมทางสังคมเองนั้น เราจะเห็นความพยายามที่จะทำงาน พัฒนาคุณภาพชีวิตของคนในสังคมของข้าราชการกระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ โดยได้รับความร่วมมือจากส่วนงานอื่น ทั้งในและต่างประเทศ ไม่ว่าจะองค์การยูนิเซฟ หรือ สภาเด็กและเยาวชนแห่งประเทศไทย

นอกจากนี้ ปัญหาความยากจน ที่เป็นต้นเหตุหนึ่งของปัญหาครอบครัวนั้น รัฐบาล มีความพยายามที่จะแก้ปัญหาให้ตรงจุด ให้แม่นยำ ด้วยการประยุกต์ใช้ Big Data เพื่อการกำหนดเป้าหมายนั่นเอง

—

สำหรับชุดความคิดที่ว่า “การเลี้ยงดูพ่อแม่เป็นหน้าที่ของรัฐ ไม่ใช่ของประชาชน” นั้น

หากพิจารณาจากความหมายของบุพการี และกตัญญูกตเวที ดังที่อธิบายไปแล้วข้างต้นนั้น

เราคงไม่ต้องอธิบายต่อมากว่า คนที่คิดเช่นนี้นั้น เป็นคนเช่นไร

ที่สำคัญ

รัฐ ในที่นี้ นั้นหมายถึงบุคลากรที่สังกัดภาครัฐ ไม่ว่าจะ ข้าราชการการเมือง, ข้าราชการประจำ และลูกจ้างของส่วนราชการนั้น

พวกเขาก็มีพ่อมีแม่ของพวกเขาที่ต้องเลี้ยงดูด้วยเหมือนกัน

ต้องทำงาน และเสียภาษีเหมือนกับคนไทยอื่น ๆ ทุกคน

พวกเขาเองก็เป็นประชาชนคนไทยคนหนึ่ง ที่ไม่ได้แตกต่างอะไรกับพวกเรา นอกจาก หน้าที่และอำนาจที่ได้รับมอบตามกฎหมาย

พวกเขาเองก็เป็นมนุษย์คนหนึ่งเช่นกัน

การโยนภาระที่ควรจะเป็นของตัวเอง ไปให้พวกเขารับผิดชอบแทนนั้น ไม่เพียงเป็นความคิดของคนที่ชอบเอาเปรียบสังคมเท่านั้น

แต่ยังเป็นการดูถูกเหยียดหยาม เกียรติและศักดิ์ศรีแห่งความเป็นมนุษย์ของเหล่าข้าราชการอีกด้วย

และที่สำคัญ

ทั้งความกตัญญู และบุพการี คือลักษณะของคนดี ที่ใคร ๆ ก็ให้ความเคารพยกย่องเชิดชู

ดังนั้น ทั้งบุพการี และความกตัญญู จึงเป็นศักดิ์ศรีอันทรงเกียรติแห่งความเป็นมนุษย์ด้วยเช่นกัน

โดย ศิราวุธ ภุมมะกสิกร